Yan Gel Yat Osman Dönemi

Resmi İnternethaber sitesinden aldım. 

Sitenin verdiği habere göre mevduat faizi, 25.04.2025 tarihi itibariyle adı sanı duyulmamış bankalarda % 49-52 aralığında.

250 bin, 500 bin ve 1 milyonu olduğu halde parasını mevduat faizinde değerlendirmek isteyenler için İnternet sitesi; vade, oran ve net getirisine yer vermiş. Buna göre; 

Kenarda, köşede 250 bin lirası olan biri, bu parasını mevduata yatırdığı takdirde 32 gün vade sonunda net 9.688 TL gelir elde ediyor. 

500 bin lirası olan ise 19.375 lira gelir elde ediyor. 

1 milyon lirası olan ise 32 gün vade sonrasında 38.750 lira gelir elde edebiliyor. 

Bugüne kadar mevduatla hiç işim olmadı. Zaman ne gösterir bilinmez ana bundan sonra da işim olsun istemem. Yalnız paranın aylık net geliri yabana atılır cinsten değil. 

Bu haberi yazı konusu ederken de insanımıza teşvik olur mu diye tereddüt etmedim değil. Çünkü hem bu haber hem de benim bu yazım maalesef teşvik içermektedir. Yalnız cazip gelse de teşvik gibi bir niyetim yok. Faiz konusunda geldiğimiz noktayı işaret etmek için kaleme aldım. 

Kenarda, köşede parası olup da yakın vadede bu parasını kullanmayacak insanımız için risksiz, temizinden bir getirisi var bu yüksek faiz oranlarının. Bu oranları, kısa vade zamanını ve net getirisini görünce, "Yan gel yat Osman" dönemi dedim içimden. Bu dediğimi de yazıma başlık olarak koydum. 

Eskiden bu tabir, geçmişte Aydın tarımının zenginliğini ifade etmek için "On dönüm bostan/yan gel yat Osman" şeklinde tekerleme olarak kullanılırmış. O devirde, ön dönüm sulak arazin varsa artık sana karada ölüm yok anlamında söylenirmiş bu tekerleme. Yalnız sulak arazi zenginliği 1975'lerde bitmiş. Bugün sulak tarlası olanlar için bu tabir pek kullanılmıyor. Bu tabir kullanılsa kullanılsa bugün için 250/500 bin ve 1 milyonu olup da faiz duyarlılığı olmadığından, parasını mevduatta değerlendirmek isteyenler için kullanılabilir ve "Varsa 1 milyon/yan gel yat Osman" denebilir ve cuk oturur. Üstelik sulak da olsa bostandan daha net getirisi var. Bostandan gelir elde etmek için sulayacaksın, bakacaksın, ekip dikeceksin. Bu ekini kaldırıncaya kadar soğuk, don vurmayacak, sel baskını olmayacak. Çünkü bir doğal afette harcadığını alamama riski de var. Üstelik işçi de çalıştırmak zorundasın. Yani bir emek var, risk var. Halbuki parayı mevduata yatırmanın hiçbir riski olmadığı gibi bir emek de sarf edilmiyor. Nasılsa bankanın batması durumunda devlet garantisi de var. Bu durumda parasını mevduata yatıran için yan gelip yatmanın dışında bir seçenek kalmıyor. Çünkü yattığı yerden bir emekli maaşı gibi temizinden para gelecek. Ne eli ağrıyacak ne de başı. 

Yazık gerçekten yazık. Maalesef bu yüksek faiz oranları üretimi teşvik etmiyor, ticaret yap riske gir demiyor. Hatta yok ediyor: Sen paranı bize getir. Gerisini merak etme sen. Yan gelip yat. Biz sana aylık net kâr verelim. Paradan para kazan, diyor. 

Eve Lazım Olan Camiye Haramdır

Ömrü boyunca doğru dürüst ne yemiş ne de yedirmiştir.

Ucuz ve adi şeylerle yetinmiştir. Çünkü onun için en uygun olanı kaliteden ziyade bir şeyin ucuz olmasıdır.

Çocuklarına doğru dürüst harçlık bile vermemiştir. Torunlarını söylemeye gerek yok. Onlara da eli pek cebine gitmez. Ne normal zamanda ne de bayram ve seyranda.

Torunlar içerisinde oğlandan olma torunları ile kızdan doğma torunları arasında ayrım yapar. Çünkü ona göre ne de olsa oğlandan olma torunların yeri bir başka. Belki onlara harçlığı nasip oluyordur. Kıskandığım yok. En azından oğlan torunlarının cebi para görmüş olur.

Adam kendi harcamıyor ki çocuklarına ve torunlarına harcasın. Ayrıca torunlarına zırnık koklatmamasında "Nasılsa babalarının işi var. Harçlığı babalarından alsın" diye düşünüyor olmalı.

Harçlığı nasip olmasa da torunlarından sevgi ve saygı bekler. Gelip ziyaret etmelerini ister. Vermeden almak Allah'a mahsus ise de bu muhterem de vermeden alma üzerine hayatını kurmuş. Böyle geldi, böyle gidiyor.

Böyle böyle yaşı kemale erdi. Her ne kadar yaşlılığı kabul etmese de dizleri sıkıntılı. Yürümekte zorlanıyor. Hanımı da bakıma muhtaç hale geldi.

Yatalak durumundaki annelerine sırası ile beş yıldır çocukları bakıyor. Çocuklarına "nöbetçi" diye hitap ediyormuş duyduğuma göre.

Annelerine bakıma giden çocukları babalarını da ihmal etmezler. Onun da yemeğini yaparlar, sofrasını hazır ederler.

Vermeden alma üzerine hayatını deruhte etmesine rağmen çocukları babalarına kıyamazlar. Annelerinden çok babalarını düşünürler. Şunu pişirelim, bunu yedirelim der dururlar. Böyle vermeden almayı ben de becermek isterdim. Kıskanmıyor değilim kendisini.

Çocukları annelerinin bakımında babalarına sorumluluk vermediler. Çünkü çocuklarına göre babaları yürümede zorlanıyor. Ama babaları o ayaklarla camiye gidip geliyor. Çarşıya çıkıp maaşını çekiyor. Köye gidip geliyor.

Bu arada ehlikeyif biri. Yemesi de iyi. Akşamın kaçı olursa olsun kendine özel çayını da demletir.

Yedirmemesine, harçlık vermemesine rağmen maaşını ne yapıyor dersiniz? Hakkını yemeyelim. Beşinci senesinde annelerine ve ev işlerine bakan çocuklarına ayda üç yüz, beş yüz vermeye başlamış.

Evin zaruri ihtiyaçlarını aldırdıktan sonra geri kalan maaşını ne yapıyor? Duyduğuma göre altın biriktiriyormuş. Bir ayağı çukurda zaten. Ne yapacak altını demeyin. Yoksa çocuklarına mı biriktiriyor demeyin. Sağlığında zırnık koklatmayan öldükten sonra çocuklarına niye bir şey bıraksın.

Çocuk ve torunları dahil kimseye göstermediği parasından arta kalanla hayırseverliğe soyunduğunu işittim. Çocukları pek razı olmasa da köyündeki kuşun ve kervanın pek geçmediği bir yere çeşme yaptırmayı kafaya koymuş. Yapacağım da yapacağım diyor. Yapılacak çeşme kaça mal olur, buna parası yeter mi, çeşme yapıldıktan sonra bu çeşmeye birileri gelip de bu çeşmeden su içer mi bilinmez ama görünen o ki çeşme yaptırmak suretiyle sadakayı cariye işlemeyi, öldükten sonra da amel defterinin kapanmamasını niyetine almış. Para onun değil mi? İstediğini yapar.

Yalnız bana kalırsa, yapacağı çeşmeyi şehir merkezindeki bir okul bahçesine yapsın. Böylece daha fazla öğrenci bundan faydalanmış olur. Torunlarına harçlık verebilir. Beş yıldır annelerine yani hanımına bakan çocuklarını gönülleyebilir. Her ne kadar çocuklarının bir beklentisi olmasa da annelerine karşılıksız baksalar da çocuklarını gönüllemesi daha elzemdir. Üstelik çocuklarını durumu o kadar da iyi değil. Çocukları, babamızın hatırası dese fena mı olur? Ama olmaz. Çünkü bugüne kadar vermeden geldi, vermeden gidecek. Yalnız şunu unutmasın ki vermeden almak, Allah'a mahsustur. Bir de eve lazım olan camiye haramdır. Aman ne yaparsa yapsın. Tasası bana düşmez. Para onu değil mi? İstediği şekilde, istediği yere harcar. 

Şu var ki yemeyenin parasını yerler. Bildiğim kadarıyla emekli olduktan sonra tüm emekli ikramiyesini altın üzerinden yüzde otuz kâr veren bir holdinge yaptırmıştı da o holding de diğer holdingler gibi batınca emekli ikramiyesinin üzerine bir bardak su içmişti.

Deprem Gerçek Yüzümüzü Gösteriyor *

6.2 şiddetindeki İstanbul depremini İstanbul ucuz atlattı. Bunda, deprem merkez üssünün İstanbul'a uzaklığı ve sarsıntının 13 saniye gibi kısa süreli olmasının payı büyük.

Herhalde bu şiddetteki depreme milletçe hiçbir zaman sevinmemişizdir. İnşallah tüm depremlerimiz bu şekil yıkıcı olmaz, binalarımız yıkılmaz, enkaz kurtarma çalışmalarına gereksinim duyulmaz.

Kartalkaya'da Çıkan Yangının Ardından

                           Yangın Tüpleri (Haberet) 

Sevindiğimiz bu depremin üzücü yanları da vardı. Mesela fırsatçılığımız ortaya çıktı. Ajansların haberine göre deprem öncesi ve deprem sonrasında fiyatlardaki astronomik yükseliş dikkat çekti.

Daha önce 800-1000 fiyat aralığındaki İstanbul-Ankara tek yön uçak fiyatları 8.859 liraya kadar çıkmış.

İki odalı, on kişilik çadırlar, depremden önce 8.711 lira iken deprem sonrası 9.480 liraya yükselmiş.

Rakamlara boğmayayım. Deprem çantasından tutun da deprem esnasında ihtiyaç olan ne varsa hepsinin fiyatı uçmuş.

Ulaşım ve çadıra dair verdiğim rakamlarda arz talep durumuna göre makul yükselişi bir yere kadar normal görürüm. Ama verdiğim örneklerdeki rakamlar normal değil. Kazığın kazığı fiyatlar.

Yıkıcı olmayan bir depremde bile gereksinim duyulan fiyatlar bu şekil uçuyorsa, bir de yıkıcı deprem sonrası ihtiyaç maddelerinin oluşabilecek fiyatlarını düşünmek bile istemiyorum. Gerçi Kızılay bile 6 Şubat depreminde depremzedenin çadır beklediği bir ortamda çadır satıyorsa vatandaşa ne diyeceksin.

Fiyatlardaki bu ani yükseliş tek kelimeyle fırsatçılığımızı gösteriyor. Belki de gerçek yüzümüzü ortaya koyuyor. Bu demektir ki mutluluğumuz başkasının mutsuzluğu ve mecbur kalmasına bağlı.

Fiyatlardaki bu ani değişiklik sadece depremle sınırlı değil. Bir öğretmen anlatmıştı. "Millet olarak fırsatçıyız. Ben bile yaptım bunu. Öğretmenlik öncesi pazarlarda sebze sattım. Pazara varırken domatesi kaçtan satacağımız belli iken pazara vardıktan sonra bizim gibi sebze satan pazarcının gelmediğini görünce aniden fiyatı yükseltir, yüksek fiyata satmaya başlardık. Az sonra sebze satan diğer esnaf gelince tekrar fiyatı aşağıya çekerdik" dedi bir konuşmasında.

Deprem sonrası fiyatlardaki bu ani yükselişi gören vatandaş, denetim yok serzenişinde bulunuyor. Elbette denetim şart. Ama her bir esnafın yanına bir maliyeci koyamazsın ki.

Sattığı ürünü makul fiyata satması esnafın vicdanına da bırakılamaz.

Fırsatçılığımız önüne geçmek için ne yapılabilir? Her yıl bir hafta kutladığımız ve yere göğe sığdıramadığımız esnaf kuruluşu ahilik pekala işlevsel hale getirilebilir. İlla ahiliği yeniden diriltmemiz gerekmiyor. Bugün her meslek grubunun meslek odası var. Odalara ahiliğin görevi verilebilir. Böylece her meslekte bir iç denetim olmuş olur. Odalar sadece üst fiyat sınırı belirleyen ve üyesinden aidat alan, birilerinin keyif çattığı yerler olmamalı. Her oda hile, hurda ile satış yapan, ürününe tağşiş yapan ve fahiş fiyata satan meslek üyesini tebdili kıyafet ile denetleyebilmeli, tüketicinin şikayetlerini yerinde inceleyip ağır müeyyideler verebilmeli. Kısaca odalara sorumluluk ve yetki verilerek bu işe başlanabilir.

Bunun dışında satışa sunulan hangi ürün olursa olsun, her ürünün üzerine ikinci, üçüncü etiket yapıştırmadan perakende satış fiyatı yazılabilir. O ürüne zam gelse bile o posta ürün bitinceye kadar üzerindeki fiyatla satılır. Bu, zorunlu olmalıdır. Deprem de olsa vatandaş çadır alacaksa üzerinde yazılı fiyat ne ise onu öder. Yeni posta çadırın fiyatı ile eski ürünün fiyatı farklı farklı satılır. Bunun uygulamasını Turgut Özal tekel ürünlerinde bir ara uygulamıştı. Bu uygulama ile çoğu esnaf zarar etti. Tanıdığım biri, sigaraya zam gelecek diye arabasını satarak sigara stoku yaptı. Sigaraya zam geldi ama esnaf sevinemedi. Çünkü eski ürünler üzerindeki fiyatla satılacak dendi. Esnaf mecburen stok ettiği sigaraların üzerinde yazan eski fiyatla sigarasını sattı. O zaman bakkallarda eski ürün, yeni ürün farklı farklı fiyatlarla satıldı. Bence Özal'ın bir dönem uyguladığı bu sistemi bugün uygulamamızda hiç sakınca olmaz. Bu şekil satış denetimden de odaların takibinden de daha etkilidir.

Sözün özü, ürünlerin üzerine fiyat yazmakla ve ürünü, üzerinde yazılı fiyatla sattırarak fırsatçılığımızın önüne geçebiliriz.

*28.04.2025 tarihinde Anadolu'da Bugün gazetesinde yayımlanmıştır.