Tarikat ve Cemaatler

Anlamları farklı olsa da tarikat ve cemaat kelimeleri çoğu zaman karıştırılır ve birbirinin yerine kullanılır. Bu yazımda gözlemlerime dayanarak tarikat ve cemaatlerin işlevlerine, benzerlik ve ayrılıklarına değineceğim.

1. Tarikat aynı hedefe odaklanmış insanların gittiği yoldur. Tasavvufun günümüzde kurumsallaşmış halidir. Cemaat ise aynı hedefi gerçekleştirmek için insan topluluklarının bir araya geldiği yapılardır. Günümüzün STK'ları denebilir.

2. Tarikatın başında şeyh, cemaatin başında dini lider olur.

3. Tarikatlarda bir silsile takip eden bir gelenek vardır. Cemaatlerde ise genelde cemaati kuran kişi başkan olur.

4. Tarikat insan terbiyesine önem verirken cemaatler sosyal bir yapı olarak işlev görür.

5. Günümüzde -istisnaları olmakla beraber- her ikisi de vakıf, dernek adı altında görev ifa eder.

6. Tarikatın başında bulunan şeyh ölünceye kadar tarikatın başında kalır. Hepsi olmamakla beraber cemaatin başındaki de ölünceye kadar görevini yürütür. Sağlığı elverdiği müddetçe cemaatin başında kalır.

7. Bariz bir şekilde olmasa da her ikisinde de ticaret ile uğraşma vardır.

8. Her ikisi de siyasetten uzak gibi görünse de seçim öncesinde makamlarına siyasiler mutlaka uğrar. Perde gerisinde dirsek teması vardır. Önceleri siyasilere verilen gizli destek günümüzde alenen basın yoluyla açıklanmaktadır. Her ikisinde de grup psikolojisi vardır. Bireysel çıkışlar tasvip edilmez.

9. Her ikisinde de amaçları çerçevesinde çalışma yapan tarikat ve cemaat olabildiği gibi kötü amaçlı görev ifa edenleri vardır.

10. Her ikisi de işlevlerini yerine getirmek için yardım alırlar. Tarikatler resmen yok hükmünde olduğu için gelir ve gideri devletin yetkili kurulları tarafından denetlenmez. Cemaatlerin denetimleri ise yüzeysel yapılmaktadır.

11. Her ikisi de dini oluşumdur. Tarikatlerin geçmişi silsileye dayanırken cemaatler kökü olmadan sonradan kurulabiliyor.

12. Her ikisinde de tabilerini eğitmek, onlara yol göstermek ve hareketlerini anlatmak amacıyla dergi çıkarma vardır. Bu dergide mutlaka tarikat şeyhinin ve cemaat liderinin yazısına yer verilir. Müntesipleri tarafından bu yazılar ciddiyetle okunur.

13. Her ikisinde de belirli periyotlarla evlerde veya cemaat veya tarikata tahsis edilmiş yerlerde toplantılar yapılır.

14. Her ikisinde de oluşumun büyüklerine ziyaret yapılır. 

15. Tarikat şeyhi ve cemaat lideri gönüllüleri tarafından el üstünde tutulur,  saygıda kusur edilmez, asla eleştirilmez, dedikleri ikiletilmez, sözlerinin üzerine söz söylenmez.

16.  Her ikisinde de merkez, il ve ilçe yapılanması vardır. Tarikatlerde mahalle, köye kadar temsilci bulunur.

17. Her ikisinin toplantılarında dini konular konuşulur, vaz-ı nasihat edilir, dini sohbet yapılır.

18. Tarikatlerde müridin yapacağı zikir, evrad, tesbihat vb ev ödevleri vardır. Teheccüde kalkmak esastır. Sohbetlerinin bazısında topluca zikir çekilir. Cemaatlerde etkinliklerde görev verilir. Bazı cemaatlerde de tarikatlarda olduğu gibi ev ödevi verilebilmektedir. 

19. Tarikat şeyhine ve cemaat liderine nasıl geçinirsin, gelirim ne kadardır sorulmaz. En azından ben görmedim.

20. Her ikisinde de kitap vb okunacaksa kendi çıkardıkları kitabı okumak önceliklidir.
21. Her ikisinde de itaat kültürü vardır. Cemaat ve tarikattan ayrılan veya uzaklaşan tasvip edilmez.
Bir tarikat veya cemaatin müntesibi olmayan biri olarak bunlar benim dışarıdan gözlemlerimdir. Yazdıklarımı eleştirebilirsiniz, katılır veya katılmazsınız, ilave de yapabilirsiniz. Tarikat ve cemaat kelimesi kuruluşu, işlevi itibariyle ayrı olsa da görüleceği üzere benzerlikleri daha fazladır. Belki de bu benzerlikleri fazla olduğundandır çoğu zaman birbirine karıştırılmakta, hatta birbirinin yerine kullanılabilmektedir. Birden fazla kişinin bir araya gelmesine cemaat diyorsak bundan hareketle her tarikat cemaattir, ama her cemaat tarikat değildir sonucu çıkarabiliriz. Birbirinin yerine kullanılmasında bir sakınca yoktur kanaatime göre.