Banka Promosyonları *

Bankalar nicedir çalışanların maaşlarını kendi bankaları aracılığıyla vermek için kurumlarla genellikle üç yıllık maaş anlaşması yaparak karşılığında da her bir çalışana peşin ya da taksitle ödeme yapıyordu. Buna da promosyon anlaşması deniyor. Bu tür anlaşmalarda çoğu bankalar peşin ödemeye pek yanaşmaz hatta angarya olarak gördükleri için maaş anlaşmasına da pek sıcak bakmazlardı. 

Bugünlerde bankalar çalışanların maaşlarını kendi bankaları aracılığıyla vermek için kesenin ağzını açtı. Yüksek rakamlar havada uçuşuyor. Üstelik defaten veriyor. Verilen rakamlar haberlere bile konu oluyor. Anlaşmasını daha önce yapan kurumlar ilgili bankalarıyla görüşerek güncelleme istiyor, bazısı da sözleşmeyi iptal yoluna gidiyor bazı kurumlar da tüm personeli dahil etmek suretiyle promosyon anlaşması yaparak dağıtılan pastadan daha yüksek pay almak istiyor. 

Önceki yıllara oranla bankaların yüksek promosyon teklif etmesi, bankaların daha çok kazanıyor olduğu anlamına geliyor. Bu yüzden uçuk kaçık rakamlara imza atılıyor. Değilse niye yüksek meblağları telaffuz etsinler.

Kurumlar bankalarla maaş anlaşması yaparken bir taraftan da promosyon caiz mi sorusu soruluyor. Bu konuda birbirinden farklı fetvalar veriliyor: 

"Ne helaldir ne haram. Şüpheden ari değildir. Temel ihtiyaçlarını karşılayabilecek olanların, aldıkları promosyonu kendisine ve aile efradına harcamaması, bunun yerine bir ihtiyaç sahibine vermesi uygun olur." (Diyanet İşleri Başkanlığı) 

Bir başkası, kişinin çalıştığı iş yerinin kendisine ait bir bankası varsa, bu bankanın verdiği promosyonu caiz görürken başka bankalardan alınan promosyonu ise caiz görmemektedir. Bu fetvaya göre alınan promosyonun caizliği; her kurum, kuruluş veya özel sektörün kendisine ait bankasının olması. 

Bunun dışında promosyona caiz diyenler olduğu gibi caiz değil diyenler de var. Ne alın ne almayın deriz diyenler de var. 

Burada promosyonun helal veya haram olduğunu, bu fetvanın uygun olup olmadığını söylemeyeceğim. Zira kendimi bu konuda yeterli görmem. Yalnız bu ve faiz konusunda verilen fetvaların birbiriyle uyumlu, makul ve anlaşılabilir olması gerektiğini düşünenlerdenim. Örnek vermek gerekirse, parasını 3-6-9-12 aylık vadeyle bankalara yatıranlara devletin verdiği kur garantili TL'ye, hibe fetvası verilirken nedense maaş anlaşması yapması sonucu, banka tarafından verilen para hediye veya hibe olarak değerlendirilmiyor. Halbuki kur garantili TL'de mudiler paralarını faize yatırıyor. Sürenin sonunda, alınan bu faiz döviz kurunun altında kalıyorsa, kurdan kaynaklanan farkı hazine ödüyor. İşte bu ilave farka hibe denirken bankaların verdiği promosyona aynı şekilde hibe gözüyle bakılmıyor. 

Bir diğer husus, "Temel ihtiyaçlarını karşılayabilecek olanların, promosyonu kendisine ve ailesine harcamaması gerektiği" kısmına gelince, temel ihtiyaçtan kastedilen nedir? Bildiğim kadarıyla fıkıh kitaplarında örnek verilen haceti asliyenin kapsamı günümüzde daha genişlemiştir. Dün lüks olarak görülüp temel ihtiyaç olarak görülmeyen birçok şey bugün temel ihtiyaçtır. Kişiden kişiye bu ihtiyaçlar da değişebilmektedir. Diyanet, oldu olacak, günümüz temel ihtiyaçlarını da bu fetvada belirlerse  daha iyi olacak.

Bir diğer husus, promosyon hakkında fetva verilirken, fetva kurulu, etkili ve yetkili kurum ve kuruluşların belirlediği açlık, yoksulluk ve fakirlik sınırını dikkate alsa daha iyi olacak. Mesela, geliri açlık ve yoksulluk sınırının üstünde olanların promosyon almasının caiz olmadığı, altında alanların ise promosyonu alabileceği şeklinde bir fetva daha makul görülebilirdi.

Sonuç olarak fetvalar dinin kendisi olmayıp, dini bir görüş olsa da aynı konuda farklı fetvalar vatandaşın kafasını karıştırmaktadır. Bu yüzden promosyon konusunun yetkili organlarca masaya yatırılması, bu konunun çok yönlü ele alınması aciliyet ve elzemlik arz ediyor. 

*09/11/2022 tarihinde Anadolu'da Bugün gazetesinde Barbaros ULU adıyla yayımlanmıştır.