30 Aralık 2022 Cuma

Bir Başına Yolculuk

Bugünlerde Diyanet TV’de yayınlanan, "Diyanet'e Soralım" programında, “Kadınlar yalnız yolculuk edebilir mi” sorusuna Diyanet İşleri Başkanlığı Başkanlık Müşaviri Zeki Sayar’ın "Hanımefendilerin, eğer yanlarında oğlu, kocası gibi bir mahremi yoksa İslami ölçülere göre, 90 kilometre ve daha fazla bir sefer mesafesine yalnız gitmeleri caiz, uygun değil.” şeklinde verdiği fetva bir kesim nezdinde dillendirilerek tepki gösteriliyor. 

Bu yazımda bu konuyu irdelemek istiyorum. Seferilik, seferilik mesafesi, kadının tek başına yolculuğu ve farz namazların seferilik durumunda kısaltılması.

Sayın Zeki Sayar'ın verdiği bu fetva bir kesimin tepkisini çekmiş olsa da Diyanet'in bu konuyu soranlara yıllar yılı verdiği fetva bu yönde. Yani kadın 90 km’lik bir mesafeye yanında mahrem olmadan tek başına gidemez. 

Buradaki 90 km şartı, fıkhın seferilikle alakalı olarak koymuş olduğu bir şarttır. Bu kadar mesafe gidecekler 4 rekat farz namazları da iki rekat kılar.

Açıkçası 90 km’lik mesafe, bu mesafeyi kadının bir başına gidememesi ve namazın kısaltılması bana manidar geliyor. Bu yüzden eski fetvalar yerine yeni fetvalarla, bu konu, şartların değiştiği günümüzde güncellenmelidir. İslam çağlara hitap edecekse, bu güncelleme elzemdir. Çünkü şartların ve sebeplerin değişmesiyle fetvalar da değişir ve değişmelidir.

Gelelim 90 km şartına. Geçmişte 90 km, o günün ulaşım binitleri göz önünde bulundurulduğunda, uzak ve meşakkatli bir mesafedir. Teknolojinin geldiği, ulaşım araçlarının mesafeleri kısalttığı bugünümüzde 90 km.nin seferilik olarak görülmesi demode olmuştur. Buna bağlı olarak bu mesafe için namazın kısaltılmasının bir anlamı yoktur. Zaten namazın kısaltılmasıyla ilgili kaynak gösterilen ayetin, günümüz seferiliğiyle bir alakası yoktur. Ayette kastedilenin savaş hali olduğu ayetin siyak ve sibakından anlaşılmaktadır.

Kadının 90 km’lik bir mesafeye yanında mahremi olmadan gidememe fetvasını ele alalım. Sanırım tepkiler de buna. Bu fetva verilirken İslam müçtehitlerinin tehlikelere karşı kadını korumaya yönelik bir ictihat yaptıklarını düşünüyorum. Bir an için eski yol binitlerini bir düşünün. Kadının uçsuz bucaksız yollarda at, deve, eşek sırtında veya yürüyerek yolculuk yapması takdir edersiniz ki risklidir. Kadını olası tehlikelere karşı korumaya yönelik bu fetvanın da günümüzde geçerliliğini yitirdiğini düşünüyorum. Çünkü günümüz seyahat araçları ve yolları eskiye oranla daha güvenlidir. Pekala bir kadın yanında mahremi olmadan toplu taşıma araçları dediğimiz otobüsle, uçakla, trenle, gemiyle yolculuk yapabilir. Hatta trafiği yoğun yollarda 90 km’den fazla mesafelere özel aracıyla gidebilir. Burada dikkat edilmesi gereken husus, 90 km veya daha uzak mesafe değil, yolun ve gidilen yerin güvenli olmasıdır. Yol güvenli ise kadının seyahat etmesinde bir sakınca yoktur. 

Güvenli yol konusu her ne kadın için konuşulsa da erkekler için de geçerlidir. Çünkü tehlikeli yollarda yolculuk erkekleri de kapsar. Yani bir yol tehlike barındırıyorsa o yolda yolculuk riskli olacağı için bu tür yollarda yolculuk yapılmamalıdır.

Tehlike için illa 90 km’lik bir mesafe belirlemeye de gerek yok. Pekala 5 km’lik bir mesafe de tehlikeli olabilir. Mesela bir yerleşim yerine birkaç km veya bitişik bir koru düşünün. Burası ıssız bucaksız bir yer, insan yoğunluğu bakımından tenha ise buraya da kadın olsun, erkek olsun, tek başına gitmesi uygun değildir.

Ortası Yok Bu İşlerin

Babacığım! Gördüğün gibi büyüyorum artık. Yavaş yavaş sorumluluğumu alma vaktim geliyor. Bundan sonra yavaş yavaş toplum içine çıkacağım. Yarım asrı devirdin, iyi kötü tecrübeler kazandın bu ülkede. İşimde, aşımda, toplum içinde nasıl davranayım, ne gibi tavsiyelerde bulunmak istersin?
Hayat, yediğin kazıkların bileşkesi derler evlat. Yaşayarak öğreneceksin hayatı ve insanları. Onların arasında deneme-yanılma yoluyla, düşe-kalka tutunmaya çalışacaksın. Orta yolu tut diyeceğim ama geçer akçe değil bilesin. Arada kaynar gidersin. Omurgalı ol diyeceğim ama yalnızlara oynarsın. Yalnız sana şunu söyleyeyim. Kutuplaşan dünyada işin zor. Ülkemizde de fazlasıyla var bu ortam.

İnsanlar niçin kutuplaşır?

Fanatikliklerinden.
Niçin fanatik olurlar?

Bağnazlıklarından.
Niçin bağnazlık yaparlar?

Bildikleri o kadar. Zira insanlar kapasiteleri kadarını dışarıya yansıtırlar. İşin garibi kimse bağnaz olduğunu da kabul etmez.

Ben ne yapmak istediğimi hala anlayamadım.

Bu konuda ne dersem boş. Yaşadıkça, insan tiplerini gördükçe hayatı ve insanları en iyi o zaman anlarsın. Sana söyleyeceğim, kişiliğinden ödün vermeden yaşa. Bir tarafın olsun, ama asla tarafgir olma. Hep kendin ol. Belki istediğin makam ve mevkii elde edemeyebilirsin ama kimseye eyvallah demeden yaşarsın. Bir konuda başarılı olamadığın zaman hiç mazeretin arkasına sığınma. Sadece başarısız olmanın sebeplerini irdelemeye çalış.
Bir yere gelmek gibi bir düşüncem olursa...
O zaman fikrin ve dik duruşun senin olsun. Ortama göre pozisyon al, kaz gelecek yerden tavuk esirgeme. Ateşli bir kimse ol. Hatta tetikçi ol. İçine sinmese de dahil olduğun fikri ölümüne savun.

Sen bana fanatiklik yap hatta bağnaz ol diyorsun.

Evet, bir yerde tutunmak için başka da çaren yok. Bu durumda iyi bir burun koklayıcı ol. Koklarken boşa kürek çekme. Hep kazanana oyna. Sırtını güçlüye daya. Sana da düşer az veya çok ama küçük ama büyük. Bunu başarabilmek için sırtını verdiğin kimselerin aleyhine konuşma. Doğruya doğru, yanlışa yanlış deme. İyi bir tasdikleyici ol. Hiçbirini yapamazsan, en azından içine sinsin veya sinmesin, konuşma, görüş bildirme. İçine at gitsin. Asla ama, fakat deme. Zira bu edatlar kadar kötüsü yok.

Bu işin hiç ortası yok mu?

Yok evlat.

29 Aralık 2022 Perşembe

Kime Kulak Vermeli

Gücün orantısız bir şekilde kullanıldığı,

Tarafgirliğin diz boyu olduğu,

Olayların, söz ve eylemlerin algı üzerine yürütüldüğü, 

Laf ebeliği yapılarak gerçeklerin örtülmeye çalışıldığı, 

Çamur at, izi kalsın, altta kalanın canı çıksın diyenlerin haklı görüldüğü,

Gerçeklerin karşılıklı atışma ve suçlamalarla ortaya çıkmadığı, 

Problemlerin radikal kararlarla çözme yerine pansuman tedbirlerle üstünün cilalandığı,

Birçok problemin sümen altı edildiği, görmezden gelinerek yok kabul edildiği, 

Mimlenme, dışlanma ve zararları dokunur düşüncesiyle insanların alabildiğince korktuğu,

İnsanların düşüncelerini açıklamaktan çekindiği ve dilsizliğe büründüğü ya da dilsizliği tercih ettiği,

Çoğunluğun güç karşısında gücün tarafında yer aldığı, 

Sorunların kol kırılsa da yen içinde kalması düşüncesinin hakim olduğu, 

Ayyuka çıkan şeyleri sağır sultanın duyduğu, 

Had bilmeyenlere aba altından sopa gösterildiği,

Farklı ve aykırı söz söyleyenlerin bir kaşık suda boğulmak istendiği... 

Bir atmosferde ortada ne güçlüden ne de karşı taraftan yana olmak yerine, 

Ortada durup söz söyleyebilmek bedel ister. Onlara selam olsun. Sözleri dinlenecekse, onlara kulak vermek gerek. Çünkü bir beklentileri yok. Doğruya doğru, yanlışa yanlış derler. Bu sözlerim de puslu havada gerçekleri görmek isteyenler içindir. Taraf olanlara sözüm yok. Zira onlar yerlerinden memnunlar.