Üç Kesimin Ahlakı

Muhammed Âbid el-Câbirî’nin tespiti (özet olarak):

1.Hz. Peygamber ve Sahâbe döneminde, yaşanan Kur’an ahlakına göre - Peygamber ve halifeler dâhil- hak hukuk konularında herkes herkese eşitti.

2.Sonra Emevîler iktidar oldu ve Müslüman yönetimler -çeviriler üzerinden- “kisrâ (İran kralı) değerleri”yle tanıştılar.

3.O değerler sisteminde üç türlü ahlak vardı:

a- Sultanın (devleti yönetenin) ahlakı bireysel seçkinlik ve ululuk üzerine kuruluydu.

Sultan “halifetullah” (Allah’ın vekili) ve “zıllullah” (Allah’ın gölgesi) idi; ona kimse hesap soramazdı.

b- Sultanın özel çevresinin ahlakı; onlar sultana hizmet eder, yanlış yapıp sultanın gazabına uğramaktan sakınırlardı.

c-Halkın ahlakı ise itaat etme ve sabırlı olma üzerine kuruluydu.”

Câbirî’ye göre bu ahlak tarzları, zamanla Müslüman toplumların kültürü haline geldi. “İslam ülkelerinde bu devlet anlayışı din adını da kullanarak bugüne kadar devam etti” (el-Aklu’l-Ahlâkî el-Arabî, s. 136-139, 169, 194-225, 234, 243, 253).

Max Weber’in yüz yılı aşkın bir zaman önce sultanizm dediği bu “kisrâcı değerler” sisteminde -lafı çok edilse de- uygulamada insan o kadar da önemli değil. (Mustafa Çağrıcı, özetle)

İnsanın o kadar da önemli olmadığını biliyorduk ama bunu da Cabiri’nin tespitiyle bir kez daha öğrenmiş olduk.

Tespitten anladığım kadarıyla, Emevîlerden günümüze pek bir şey değişmemiş. Yine üç tip insan ahlakı var.

Sultanın ahlakı, yaptıkları, tasarrufları geçmişten günümüze vardır bir hikmeti şeklinde devam ediyor ve hepsi layüsel.

Sultanlara bugün halifetullah veya zıllülah denmese de onları Allah’ın nimeti görenler eksik değil.

Sultana hizmet eden, sultana karşı hata yapmaktan Allah’tan korkar gibi korkan sultan çevresinin ahlakı. Bunlar da sultan sayesinde nimetlerden faydalanan kesim. Sultanın gözünden düşmediği, sultanın hışmına uğramadığı, sultana ihanet etmedikleri müddetçe bu nimetlerden faydalanma devam ediyor.

Üçüncü ahlak türü ise halkın ahlakı ki bu da itaat ve sabırdan ibaret bir ahlak.

Bu halka önceleri reaya, tebaa denirdi. Bugün halk reayadan vatandaşlığa terfi etse de bu büyük kesimin görevi itaat ve sabır. Şükür ki fazla yük yüklenmemiş. İtaat ve sabrı kabul etmeyip itiraz edenin kafasına sultan ve çevresi öyle bir gaile açar ki itiraza yeltenen anasından doğduğuna pişman edilir.

1935 yılında doğup 2010 yılında vefat eden bu Faslı düşünürün bu tespitine şunu ilave etmek mümkün. İtaat ve sabır ahlakı ile bezenmiş halkı da ikiye ayırmak lazım. Bir kesimi gönüllü itaatkar. Bunların oranı çoktur. Değilse sultan ve çevresi zirve yüzü göremez. Sultan ve çevresi bunların sırtına basarak yükselir. Bu kesim de bundan şeref duyar. Diğer kesim ise istemeyerek ve elinden bir şey gelmeyerek itaat ve sabır ahlakı ile yaşamaya devam eder.

Ve herkes halinden memnun. Çünkü Cabiri’nin dediğine göre sultan ve çevresinin bir de halkın ahlakı dinden de dayanak bulmak suretiyle bu toprakların kültürü haline gelmiş.

Bu iş kültür haline gelince, sultan sultanlığını yapacak, sultan çevresi de sultana hizmet etmeye devam edecek, halk da itaat ve sabır hayatı yaşayacak. Değilse ahlaksızlık etmiş olurlar. Çünkü bu kültür bu ahlakı dayatıyor. Zihinsel bir değişim olmazsa, sultan, sultan ahlakından, sultanın özel çevresi bu ahlaktan, halk da itaat ve sabırdan memnun olmaya devam eder.